Τα προβλήματα των 9

Της Μαρίνας Σελήνης Κατσαΐτη*

Μιλούσα προχθές με την κόρη μου. Είχε να διαβάσει ορθογραφία. Τετάρτη δημοτικού. Ωρά  7 το απόγευμα. Με ρώτησε αν μπορούσε να μην την διαβάσει το ίδιο βράδυ, αλλά να ξυπνήσει νωρίτερα το επόμενο πρωί και να την διαβάσει. Ήμουν αρνητική. Της εξήγησα ότι δεν υπήρχε κανένας σοβαρός λόγος για να το αναβάλει για το επόμενο πρωί. Η μέρα της δεν ήταν πολλή φορτωμένη. Την προηγούμενη ημέρα δεν είχε διάβασμα, οπότε για ποιό λόγο να μεταφέρει το διάβασμα της ορθογραφίας, διάρκειας 10 λεπτών, για το επόμενο πρωί…Ωστόσο, της επισήμανα ότι η τελική απόφαση ανήκει στην ίδια.

Ήμασταν έξω κατά τη διάρκεια αυτή της της πρώτης συζήτησης…

Γυρίσαμε στο σπίτι κι εγώ έβαλα μπρος τη λάτζα. Η Αφροδίτη κάτι έκανε. Δεν είμαι σίγουρη ακριβώς τί. Σε κάποια στιγμή ήρθε και με ρώτησε. «Μαμα, έχεις θυμώσει;» «Όχι» της λέω. Και το εννοούσα. Όντως δεν είχα θυμώσει.

Το σκέφτηκα λοιπόν το πράγμα. Και όταν καθήσαμε να φάμε βραδυνό της το συζήτησα. Δεν θυμώνω πια με τις αποφάσεις των άλλων, οι συνέπειες των οποίων βαρύνουν τους ίδιους. Μπορεί να μην συμφωνώ, και εάν μου ζητηθεί η γνώμη μου, θα την πω. Αλλά δεν θυμώνω. Κάθε άνθρωπος, σε όποια φάση της ζωής του κι αν βρίσκεται, πρέπει να έχει την ευθύνη των επιλογών και των αποφάσεών του. Τουλάχιστον για όσα έχει όντως ευθύνη, όπως για παράδειγμα η ορθογραφία σε ένα εννιάχρονο παιδί. Οπότε, όντως μπορεί να μην συμφωνώ, αλλά πρέπει να της επιτρέψω να επιλέξει και να αποφασίσει για τον εαυτό της. Εάν θυμώνω κάθε φορά που κάνει κάτι με το οποίο δεν συμφωνώ, είτε πρόκειται να είμαι θυμωμένη μέχρι να πεθάνω, είτε – στην περίπτωση που εκείνη αποφασίσει να γίνει people’s pleaser (δηλαδή να ζει για να κάνει τους άλλους ευχαριστημένους), να γίνει πολύ δυστυχισμένη, κάνοντας αυτά που θέλω εγώ. 

Μα είναι μόνο εννιά…λένε κάποιοι. 

Δεν ξέρω αν είναι μόνο εννιά. Είναι πάντως εννιά. Και σε αυτά τα εννιά χρόνια αντιστοιχεί ένα μερίδιο ευθύνης, ένα μικρό ίσως σετ επιλογών. Ένα μικρο σετ αποφάσεων. Όχι φυσικά για το εάν θα φάει, εάν θα κάνει εμβόλια, εάν θα πάει στο σχολείο και τί ώρα θα γυρίσει στο σπίτι. Όμως, υπάρχουν λίγες αποφάσεις που πρέπει να πάρει. 

Εάν δεν τις πάρει, δεν μπορεί να μάθει την συσχέτιση μεταξύ αίτιου και αιτιατού. Δεν μπορεί να καταλάβει τη συσχέτιση ανάμεσα στην απόφαση και τη συνέπεια και την ευθύνη που τις συνδέει. Θα επιλέγω εγώ και θα δέχεται εκείνη την συνέπεια. 

Μα στα εννιά;

Ναι, στα εννιά. Διότι στα εννιά θα μάθει να παίρνει τις αποφάσεις των εννιά. Και στα δέκα τις αποφάσεις των δέκα, και ούτω κάθεξής. Αν δεν πάρει στα εννιά τις αποφάσεις των εννιά, τότε μάλλον όταν τις «επιτρέψω» να πάρει αποφάσεις για τον εαυτό της, θα αρχίσει να παίρνει τις αποφάσεις των εννιά…Στα δεκαπέντε, στα είκοσι, στα σαράντα ίσως;

Αυτό είναι ένα μεγάλο ζήτημα από το οποίο υποφέρει η ελληνική κοινωνία. Οι γονείς αποφασίζουν για τα παιδιά τους. Για πολλά χρόνια και σε πολλά ζητήματα. Και έτσι απορούμε όταν στα 35 ένας άντρας δεν μπορεί να αποφασίσει για το πού θα δουλέψει, τί δουλειά θα κάνει, αν θα κάνει οικογένεια και πολλά άλλα…

Στα εννιά, λοιπόν, τα παιδιά πρέπει να αποφασίζουν για τα ζητήματα των εννιά…στα είκοσι για τα ζητήματα των είκοσι και ούτω καθεξής..διαφορετικά, και για όσο εμείς αποφασίζουμε για τα ζητήματα των παιδιών μας, αναβάλουμε τη διαδικασία της ωρίμανσής τους, τη λήψη αποφάσεων και κατά συνέπεια, των σχετιζόμενων ευθυνών, και ως εκ τούτου η «έναρξη» αυτής της διαδικασίας αναβάλλεται μέχρι να τους το επιτρέψουμε…δηλαδή επ’αόριστον. Για το λόγο αυτό δεν πρέπει να απορούμε όταν ένα παιδί 15 χρονών δεν μπορεί να αποφασίσει τί ρούχα θα φορέσει ή όταν ένα παιδί 17 χρονών δεν μπορεί να αποφασίσει τί θα φάει στο εστιατόριο. 

Δυο δεινά συμβαίνουν σε όλη αυτή τη διαδικασία αποδυνάμωσης του τέκνου.

Πρώτον, το παιδί δεν αντιλαμβάνεται ότι κάθε του επιλογή έχει και συνέπειες (καλές ή κακές) και δεύτερον το παιδί μαθαίνει ότι πάντα θα είναι κάποιος εκεί να παίρνει τις αποφάσεις που αφορούν τη ζωή του. 

Το πρώτο το συζητήσαμε παραπάνω. Το δεύτερο το εξηγούμε εδώ. 

Όταν ένας άνθρωπος μεγαλώνει μαθαίνοντας ότι κάποιος άλλος, δηλαδή αρχικά οι γονείς του, θα λαμβάνουν τις αποφάσεις που αφορούν την ζωή του, τότε πιθανότατα ο ανθρωπος αυτός, όταν μεγαλώσει, θα ψάξει να βρει έναν σύντροφο που θα κάνει το ίδιο. Δηλάδή θα αποφασίζει για εκείνον. Όπως δηλαδή στη σκυταλοδρομία. Μπορεί κανείς να αντιληφθεί τί συνέπειες μπορεί να έχει αυτή η διαδικασία για την ζωή ενός ανθρώπου.

Και κάτι τελευταίο. 

Όταν δεν συνδέουμε τις αποφάσεις μας με τις συνέπειές τους, είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατον, να αντιληφθούμε τη διαδικασία που συνδέει την πράξη με το αποτέλεσμα. Και το χειρότερο, επειδή τα μαθήματα μέσω των οποίων εξελισσόμαστε στη ζωή, προκύπτουν συνήθως μέσα από «λάθη», τότε αναβάλλουμε να πάρουμε το μάθημα που κάθε φορά προκύπτει από τα λάθη μας. Όσο λοιπόν καθυστερούμε αυτή την διαδικασία δεν μαθαίνουμε, δεν εξελισσόμαστε και άρα μένουμε στάσιμοι. 

*Η Μαρίνα-Σελήνη Κατσαΐτη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Οικονομικής Ανάλυσης, Πρόεδρος, Τμήμα Περιφερειακής και Οικονομικής Ανάπτυξης στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών