Ακαδημαϊκή γραφειοκρατία: Ο καλός, ο κακός και ο άσχημος!

Της Μαρίνας-Σελήνης Κατσαΐτη*

Αν θέλετε να είστε ένας σικ γραφειοκράτης και να έχετε την επιλογή να ασκείτε το προφίλ του διανοούμενου, τότε γίνετε καθηγητής Πανεπιστημίου!

Δεν είμαι πια σίγουρη προς ποια κατεύθυνση κατευθυνόμουν όταν ξεκίνησα το διδακτορικό μου. Σίγουρα δεν είχα στο μυαλό μου αυτό που πραγματικά κάνω. Σίγουρα ήξερα ότι θα διδάσκω στο Πανεπιστήμιο, το οποίο ευτυχώς είναι ένα από τα πράγματα που κάνω. Περίμενα επίσης ότι θα γινόμουν κάτι μεταξύ ερευνητή και επιστήμονα, ένας διανοούμενος ίσως. Κάποιος που θα ήταν σε θέση να συμμετάσχει στο δημόσιο διάλογο, αφού μελετήσει προσεκτικά διάφορα ερευνητικά θέματα. Κάποιος που θα ήταν χρήσιμος στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και θα προσέφερε επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία για τα συμπεράσματα και τις συστάσεις τους.

Ενώ η διδασκαλία εξακολουθεί να αποτελεί ένα σημαντικό μέρος της καθημερινής μας εργασιακής ζωής, ο ερευνητικός χρόνος περιθωριοποιείται όλο και περισσότερο εις βάρος της γραφειοκρατίας που μας ρουφά χρόνο και ενέργεια. Βλέπετε, ακόμη και στη γραφειοκρατία μπορεί κανείς να διακρίνει το καλό, το κακό και το άσχημο. 

Η καλή γραφειοκρατία

Υπάρχουν αρκετές γραφειοκρατικές διαδικασίες (μικρό κλάσμα του συνολικού αριθμού των πραγμάτων που κάνουμε), οι οποίες συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας και των αποτελεσμάτων αυτών που κάνουμε. Ένα παράδειγμα τέτοιας γραφειοκρατίας είναι η πανεπιστημιακή διαπίστευση. Η διαπίστευση είναι μια διαδικασία κατά την οποία μια ανεξάρτητη οντότητα ή αρχή ελέγχει τις διάφορες πτυχές ενός πανεπιστημιακού προγράμματος σπουδών (προπτυχιακού ή μεταπτυχιακού) και αποφασίζει κατά πόσον το πρόγραμμα αυτό πληροί ορισμένες απαιτήσεις ή αλλιώς κριτήρια. Η διαδικασία δεν σταματά εκεί. Γίνεται πολύ πιο εποικοδομητική, έχοντας ως αποτέλεσμα μια λεπτομερή έκθεση που προσφέρει στο πρόγραμμα/τμήμα/πανεπιστήμιο μια σειρά από συστάσεις που πρέπει να ληφθούν υπόψη, αν το πρόγραμμα πρόκειται να βελτιωθεί. Αυτό είναι ένα παράδειγμα όπου οι ακαδημαϊκοί επενδύουν χρόνο, αλλά το αποτέλεσμα του οποίου είναι εποικοδομητικό και δρα προς όφελος όλων των εμπλεκόμενων φορέων: φοιτητές, καθηγητές, προσωπικό, διοίκηση του πανεπιστημίου, κοινωνία κ.λπ. 

Η κακή γραφειοκρατία

Η κακή γραφειοκρατία περιλαμβάνει διαδικασίες οι οποίες απαιτούν πολύ χρόνο και προσπάθεια, απαιτούν τόνους χαρτούρας, σφραγίδες, υπογραφές, επίσημες συναντήσεις κ.λπ. οι οποίες, παρόλο που πρέπει να απλοποιηθούν και να επιταχυνθούν, πρέπει να υπάρχουν προκειμένου να εφαρμόζονται οι νόμοι και να υπάρχουν οι έλεγχοι και οι ισορροπίες. Για παράδειγμα, παρόλο που οι Συνελεύσεις των Τμημάτων μπορεί μερικές φορές να διαρκούν ώρες και να συνεπάγονται τόνους επιχειρημάτων και απογοήτευσης, είναι απαραίτητες για τους σκοπούς μιας δημοκρατικής και διαφανούς διαδικασίας λήψης αποφάσεων. 

Η άσχημη… γραφειοκρατία

Εκτός από τα παραπάνω, υπάρχουν περιπτώσεις όπου όχι μόνο επενδύεται πολύς χρόνος και ενέργεια (ή ακόμα καλύτερα σπαταλιέται), αλλά τα αποτελέσματα αυτών των διαδικασιών δεν έρχονται με προστιθέμενη αξία για το/τα εμπλεκόμενο/α άτομο/α ή το σύστημα στο σύνολό του. Δηλαδή, πρόκειται για ένα κόστος χωρίς (προφανές) όφελος. 

Το 2024, ένα μεγάλο μέρος των απαραίτητων γραφειοκρατικών διαδικασιών που τρέχουν τα ακαδημαϊκά ιδρύματα εξακολουθούν να συνοδεύονται από χαρτιά! Κάθε εισερχόμενη και εξερχόμενη επιστολή πρέπει να εκτυπωθεί, να πάρει πρωτόκολλο και να αρχειοθετηθεί σε έναν φάκελο. Το διοικητικό προσωπικό μας εξακολουθεί να πηγαίνει στο ταχυδρομείο και να στέλνει τα πρωτότυπα έγγραφα στην κεντρική πανεπιστημιούπολη, ενώ δεν υπάρχει ακόμη τρόπος να αρχειοθετούνται τα πάντα ψηφιακά!!! 

Εγώ, ως Πρόεδρος του Τμήματος, πρέπει να εκτελώ εκατοντάδες εργασίες που δεν ανήκουν στην περιγραφή της θέσης μου και χωρίς τις οποίες, στην πραγματικότητα, καμία διαδικασία δεν μπορεί να ολοκληρωθεί. Τέτοιες εργασίες συνεπάγονται τόνους διπλωματικών συνομιλιών μεταξύ των μελών ΔΕΠ και του προσωπικού σχετικά με θέματα που αφορούν μεταξύ άλλων την πρόσβαση στο διαδίκτυο, τη θέρμανση στα γραφεία των καθηγητών, το κόψιμο του γκαζόν στους περιβόλους του ιδρύματος καθώς και την καθαριότητα. Για κάθε ένα από αυτά τα, κατά τα άλλα ανούσια προβλήματα, πρέπει να κάνω πολυάριθμα τηλεφωνήματα, να γράψω μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, να ζητήσω χάρες, να εξασφαλίσω χρηματοδότηση και να εκτελέσω έναν τελικό έλεγχο μετά την ολοκλήρωση των αντίστοιχων εργασιών.  Μόλις τελειώσω με όλα τα παραπάνω, πρέπει να σπαταλήσω άλλη μια χούφτα ημέρες εργασίας προκειμένου να επαναλάβω όλες τις εργασίες που έχουν ήδη γίνει, ΑΛΛΑ το υπουργείο ξέχασε να μας στείλει το σωστό υπόδειγμα πριν από τη λήξη της προθεσμίας. Έτσι, τώρα, η δουλειά που ήδη κάναμε, πρέπει να επαναληφθεί προκειμένου να εκπληρωθεί κάποια γραφειοκρατική απαίτηση που κάποιο άτομο που κάθεται πίσω από κάποιο γραφείο δεν σκέφτηκε να στείλει νωρίτερα. 

Και ενώ μιλάω στο τηλέφωνο παρακαλώντας φίλους ή τις τοπικές αρχές να κόψουν το γρασίδι και να απομακρύνουν τα σκουπίδια από την πίσω αυλή, επιστρέφω στην τάξη για να τελειώσω τη διάλεξή μου στη μικροοικονομία. Σε αυτά τα 30 δευτερόλεπτα εξακολουθώ να σκέφτομαι ότι κάποτε ήμουν ένας νεαρός ονειροπόλος επιστήμονας, που χανόταν κάτω από σωρούς ερευνητικών εργασιών και ξεχνούσε να φάει ενώ επιβίωνε με καφέ. Και εξακολουθώ να ονειρεύομαι ότι κάποιος υπουργός θα έχει επιτέλους το θάρρος να ζητήσει από ΕΜΑΣ, τους ακαδημαϊκούς, να επιστρέψουμε σε ουσιαστικά πράγματα, αντί να εξαντλούμε το χρόνο και τις γνώσεις μας σε ανοησίες.

*Η Μαρίνα-Σελήνη Κατσαΐτη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Οικονομικής Ανάλυσης, Πρόεδρος στο Τμήμα Περιφερειακής και Οικονομικής Ανάπτυξης Άμφισσας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών