Πρωινός περίπατος διάρκειας 5.000 περίπου ετών: κυρία Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ

Της Μαρίνας-Σελήνης Κατσαϊτη*

Όπως και όλα (σχεδόν) τα πράγματα στη ζωή μου, το έκανα και αυτό ανάποδα. Ξεκίνησα να διαβάζω (για) την κυρία Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, ανάποδα. Δίχως να έχω διαβάσει κανένα άλλο κείμενό της, ξεκίνησα από το τελευταίο βιβλίο της «Από μένα αυτά…». Επειδή ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή είναι να ξεκινάς, και το πότε και το από που είναι δευτερεύοντα, είπα να ξεκινήσω έστω κι έτσι: ανορθόδοξα.

Το πρώτο πράγμα που νιώθω διαβάζοντας την κυρία Αρβελέρ είναι δέος, θαυμασμό και ντροπή. Απέραντη και ατελείωτη ντροπή, σχετικά με το πόσο αμόρφωτη είμαι. Σχεδόν δεν αντέχω να σηκώσω το κεφάλι μου και να ξανακοιτάξω ψηλά. Ένα μικρό σχετικά βιβλιαράκι, που διαβάζεται ευχάριστα και εύκολα, χωρίς να ταλαιπωρεί τον αναγνώστη. Με τον πρωινό μου καφέ, νιώθω διαβάζοντάς το σαν να κάνω έναν περίπατο που διαρκεί περίπου 5.000 χρόνια, καθώς η κυρία Αρβελέρ με ξεναγεί σε πολλούς θαλάμους και υποθαλάμους της παγκόσμιας, της ευρωπαϊκής και της ελληνικής ιστορίας, και όλα αυτά αυθόρμητα και ανεπιτήδευτα «πασπαλισμένα» με πολλές συγκινητικές σταγόνες τέχνης και λογοτεχνίας. 

Καθώς γράφω αυτές τις λέξεις αναρωτιέμαι μήπως με τον οποιοδήποτε τρόπο προσβάλλω το έργο της ή την ίδια και εύχομαι να μην το κάνω άθελά μου. 

Διάλεξα μερικά μόνο σημεία του βιβλίου, που κατά τη γνώμη μου πληρούν δυο κριτήρια. Να είναι ως έννοιες οικουμενικά σημαντικές και να διαθέτουν ικανό βαθμό γενικότητας ώστε να ενδιαφέρουν όσο το δυνατόν περισσότερους αναγνώστες. Περιττό βέβαια να υπογραμμίσω, πως κάθε σελίδα του βιβλίου μπορεί να αποτελέσει θέμα επιστημονικής εργασίας, μεταπτυχιακής διατριβής ή ολόκληρου βιβλίου.

1. «Κυνήγα αδιάκοπα ο όνειρό σου.» (σ.131)

Επέλεξα συνειδητά να πάω πάλι ανάποδα. Από το τέλος προς την αρχή. Διότι πιστεύω ότι αυτό το μήνυμα είναι το πιο σημαντικό από όλα. Μακάρι να υπήρχε ένα παιδικό εμβόλιο, να μπορούσαμε να το εμφυτεύσουμε σε όλα τα παιδιά!

2. «Απλή λογική αν έχουμε, είναι φανερό ότι πρέπει να εφεύρουμε νέους λόγους ευτυχίας και επιτυχίας, όπου η ποιότητα θα προέχει της ποσότητας.» (σ. 129)

Κάτι το οποίο έχουμε συζητήσει με πολλούς τρόπους και διάφορες αφορμές σε προηγούμενα άρθρα. Ποιότητα, ποιότητα, ποιότητα. Σε όλα!

3. «Για μένα, η μέγιστη αρετή είναι η ανθρωπιά. Το να σκέφτεσαι, να συμμερίζεσαι δηλαδή, ότι και ο διπλανός σου έχει τις ίδιες ή παρόμοιες αγωνίες, τα ίδια ή παρόμοια προβλήματα μ’εσένα.» (σ.127)

Κι όμως έτσι είναι. Κι ας πιστεύουμε εμείς πως είτε ο διπλανός δεν έχει προβλήματα είτε πως εμείς διαθέτουμε τα μεγαλύτερα προβλήματα στον κόσμο. Σίγουρα, δε διαθέτουμε κανένα τέτοιο προνόμιο.

4. «Η μεγαλύτερη φιλοσοφία είναι να μπορείς, χωρίς να είσαι υβριστής, να είσαι σύμφωνος με τον εαυτό σου.» (σ. 108)

Προσωπικά αυτό το λέω συνέπεια. Να είσαι συνεπής με τον εαυτό σου. Αυτά που πιστεύεις να τα εκφράζεις και αυτά που εκφράζεις να τα πράττεις. 

5. «Ό,τι προωθεί τον άνθρωπο προς τα πάνω, προς ένα ανώτερο επίπεδο, είναι διανόηση. Ό,τι είναι υπέρβαση είναι διανόηση.» (σ. 107)

Χαίρομαι που το διαβάζω διατυπωμένο με τον τρόπο αυτό. Γιατί από μικρή το όνειρό μου ήταν να γίνω διανοούμενη. Δεν ξέρω αν κάποτε θα γίνω αλλά ξέρω πως σίγουρα το προσπαθώ. 

6. «Το να υπερασπίζεσαι το δίκαιο είναι καθήκον του διανοούμενου.» (σ.107)

Και εύχομαι μια μέρα να γίνει καθήκον όλων ή διαφορετικά ας γίνουμε όλοι διανοούμενοι…

7. «Θεωρώ ότι η αποτυχία μας είναι η δυστυχία του άλλου. Και ενώ υπάρχει πολύ κόσμος δυστυχισμένος από έλλειψη βασικών αγαθών, εμείς είμαστε στο «άνευ» και στο «δίχως» της πολυτέλειάς.»  (σ.105)

Φτάνει μόνο να κοιτάξει κανείς γύρω του. Αν μπορούσα να διαλέξω έναν μόνο προορισμό για μια σχολική εκδρομή, αυτός θα ήταν η Ινδία. Εκεί οι έννοιες «δυστυχία», «έλλειψη βασικών αγαθών» και «πολυτέλεια» αποκτούν σώμα και υπόσταση.

8. «Αν θέλετε να ξέρετε πόσο μεγάλος είναι ένας πολιτισμός, πείτε μου ποια είναι η θέση της γυναίκας. Τα άλλα είναι περιττά.» (σ.104)

Ο νοών νοείτω.

9. «Ένας δυνατός και οργανωμένος άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ποτέ βίαιος. Αν νιώθεις ότι μπορείς να τα καταφέρεις παρά τις αντιξοότητες, δεν χρειάζεσαι τη βία.» (σ. 102)

Μάλλον ο μισός πλανήτης διοικείται από αδύναμους και ανοργάνωτους ηγέτες…αλλιώς δεν βγαίνει και πολύ νόημα.

10. «Πιστεύω ότι τα συνεχώς αυξανόμενα περιστατικά βίας στα σχολεία πρέπει να κινητοποιήσουν …τους γονείς να είναι όσο πιο κοντά γίνεται στα παιδιά τους, να μιλάνε μαζί τους, να ακούνε τα προβλήματά τους και να τα συμβουλεύουν. Η έλλειψη επικοινωνίας ανάμεσα στο γονιό και στο παιδί παίζει μεγάλο ρόλο στην παραβατικότητα.» (σ.102)

Όλα ξεκινάνε από το σπίτι…θα πρέπει να ξανακοιτάξουμε προς τα μέσα. Η εξωτερική απόδοση αιτίων για ότι «κακό» (μας) συμβαίνει δεν αποτελεί καλό οδηγό.

11. «Το «αν» τι να το κάνω; Με ενδιαφέρει μόνο όταν το «αν» γίνεται «να», δηλαδή γίνεται πράξη.» (σ.84)

Πράξεις. Όχι λόγια. 

12. «Ο Αισχύλος στους Πέρσες λέει ότι ο θρήνος των ηττημένων δείχνει το μέγεθος του θριάμβου των νικητών.» (σ. 82)
13. «Κατά τον Αριστοφάνη, όλα τα μεγάλα και ωραία είχαν γίνει στο ένδοξο παρελθόν. Όμως όποιος ενδιαφέρεται μόνο για το παρελθόν έχει χάσει το μέλλον. Όταν στο Συμπόσιο, όπου βρέθηκαν η Διοτίμα, ο Πλάτων, ο Ερυξίμαχος και άλλοι, ήρθε η σειρά του να μιλήσει, εκείνος έπαθε λόξιγκα. Προσωπικά, δεν με ενδιαφέρουν εκείνοι που παθαίνουν λόξιγκα.» (σ. 79)

Ούτε κι εμένα. 

14. «Αρετή είναι να μπορείς κάποια στιγμή να δώσεις δίκαιο στον αντίπαλό σου. Αν το καταφέρεις αυτό, είσαι πραγματικά άνθρωπος με ενσυναίσθηση.» (σ.76)

Ο αντίπαλος εδώ μπορεί να είναι εντός ή εκτός εισαγωγικών. Μπορεί δηλαδή να χρειαστεί να δώσεις δίκαιο στους γονείς σου, που σε έχουν πληγώσει με διάφορους τρόπους, όμως δεν είναι αντίπαλοί σου. Ωστόσο, για όσο χρόνο ο θυμός μαίνεται μέσα σου, επί της ουσίας, έτσι τους αντιμετωπίζεις. Μιλάω εκ πείρας.

15. «Η ρουτίνα εξαρτάται από εσένα, δεν εξαρτάται από τους άλλους. Έχω συνήθειες, δεν έχω ρουτίνα.» (σ. 67)

Ούτε εγώ. Μολονότι κάνω πολλά ίδια πράγματα καθημερινά. Καταλήγω πάντα να τα κάνω αλλιώς.

16. «Φοβάμαι τους ανθρώπους που δεν αλλάζουν ποτέ γνώμη – αυτό το τρέμω, γιατί οι συγκεκριμένοι δεν έχουν τύψεις για τίποτε, ούτε ενοχές. Οπότε, σίγουροι πλέον για τον εαυτό τους, μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν.» (σ. 57)

Εγώ δεν ξέρω αν τους φοβάμαι. Σίγουρα όμως δεν με ενδιαφέρουν προσωπικά.

17. «Ευφυής είναι εκείνος που γνωρίζει το ταλέντο του και το καλλιεργεί. Βλάκας είναι αυτός που δεν έχει αντιληφθεί ποτέ το ταλέντο του.» (σ. 57)

Να θυμάστε ότι όχι μόνο έχετε ένα ταλέντο, αλλά έχετε και άλλα ταλέντα κρυμμένα. Για το λόγο αυτό, να μη σταματήσετε να ψάχνετε μόλις βρείτε το πρώτο!

18. «Όπου υπάρχει ένα θέλω, υπάρχει και ένα μπορώ» (σ. 41)

Χωρίς καμία αμφιβολία. 

19. «Όταν έχεις αναλάβει μια δουλειά, για την οποία είσαι υπεύθυνη, να την κάνεις εσύ και όχι δι’ αντιπροσώπου. Μην αφήσεις ποτέ να πάει άλλος στη θέση σου, αν θέλεις να πετύχεις κάτι.» (σ. 41)

Αυτό το τελευταίο, αποτελεί συμβουλή του πατέρα της κυρίας Αρβελέρ προς την ίδια. Και συμφωνώ απόλυτα. 

Συστήνω ανεπιφύλακτα το βιβλίο, σε όποιον θέλει να μάθει και ταυτόχρονα αντέχει να έρθει αντιμέτωπος με όσα δεν γνωρίζει. Είναι πραγματικά μια πηγή φωτός, γνώσης και ελπίδας. 

Νοιώθω αμήχανα που μια γυναίκα 98 ετών μου μετάγγισε ελπίδα και αισιοδοξία την ώρα που έχανα και τις τελευταίες σταγόνες τους και της είμαι βαθιά ευγνώμων. 

Και τι δεν θα έδινα να μπορούσα να την γνωρίσω!

*Η Μαρίνα-Σελήνη Κατσαΐτη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Οικονομικής Ανάλυσης, Πρόεδρος στο Τμήμα Περιφερειακής και Οικονομικής Ανάπτυξης Άμφισσας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών