Δράσεις Ανάπτυξης και Βιωσιμότητας του Ελαιώνα της Άμφισσας

Γράφει ο Ηλίας Αργ. Τζαβαλής*

Οι επιτραπέζιες ελιές αποτελούν σημαντικό κλάδο της ελληνικής γεωργίας. Η Ελλάδα κατέχει τη δεύτερη θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην παραγωγή επιτραπέζιας ελιάς, μετά την Ισπανία, ενώ έχει ισχυρή παρουσία στη διεθνή αγορά. Μεγάλες εισαγωγικές χώρες επιτραπέζιας ελιάς είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Βραζιλία, η Ρωσία, η Γαλλία και ο Καναδάς. Η ζήτηση για βρώσιμες ελιές αυξάνεται σταθερά, λόγω των μεταβαλλόμενων διατροφικών συνηθειών σε παγκόσμιο επίπεδο.

Οι επιτραπέζιες ελιές είναι τρόφιμο υψηλής θρεπτικής αξίας, καθώς περιέχουν υψηλό ποσοστό ακόρεστων λιπαρών οξέων (ελαϊκό οξύ, παλμιτικό, ωμέγα-6, ωμέγα-3) και σημαντικά ιχνοστοιχεία, όπως ασβέστιο και σίδηρο. Στην Ελλάδα, δύο από τις κυριότερες ποικιλίες είναι η «Αμφίσσης» (ή Κονσερβολιά Αμφίσσης) και η «Καλαμών». Η Αμφίσσης υπερέχει λόγω του μικρότερου κουκουτσιού και της μεγαλύτερης ποσότητας ελαιόσαρκας, συγκριτικά με τις ισπανικές ποικιλίες. Παρά τη μακρά ιστορία της στην περιοχή του Δελφικού Τοπίου, η παραγωγή της βρώσιμης ελιάς Αμφίσσης στο νομό Φωκίδας είναι χαμηλότερη από άλλους νομούς, όπως η Αιτωλοακαρνανία, η Μαγνησία, η Χαλκιδική και η Φθιώτιδα. Η αύξηση της παραγωγής κρίνεται αναγκαία για να καλύψει την αυξανόμενη ζήτηση.

Παράγοντες Προσφοράς

Διάφοροι παράγοντες έχουν συμβάλει στη μείωση της παραγωγής βρώσιμων ελιών Αμφίσσης, όπως:

• Το υψηλό κόστος παραγωγής και τα μικρά περιθώρια κέρδους.
• Το μικρό μέγεθος των ελαιοκτημάτων.
• Η χαμηλή παραγωγικότητα λόγω έλλειψης συστηματικής άρδευσης.
• Οι φυσικές καταστροφές (πυρκαγιές).
• Η έλλειψη εργατικών χεριών και η εγκατάλειψη των κτημάτων λόγω μετανάστευσης.

Για την αναστροφή της κατάστασης στους παραδοσιακούς  ελαιώνες, με μνημειακά δένδρα, όπως είναι ο ελαιώνας της Άμφισσας όπου η παραδοσιακή συγκομιδή είναι προτιμότερη για να μην καταστρέφονται οι βρώσιμες ελιές ή τα ίδια τα δένδρα, απαιτείται η υιοθέτηση καινοτόμων μεθόδων συγκομιδής, όπως οι ραβδιστικές μηχανές, καθώς και η επέκταση των αρδευτικών συστημάτων. Σύμφωνα με τη μελέτη του κ. Ηλία Δημητρέλου (2024), τα ετήσια έσοδα από μια μικρή ιδιοκτησία 200 ελαιόδεντρων κυμαίνονται μεταξύ 2.500 ευρώ (χωρίς άρδευση) και 20.000 ευρώ (με άρδευση). Το γεγονός αυτό αναδεικνύει τη σημασία της άρδευσης για την αύξηση της παραγωγικότητας του ελαιώνα, καθώς και τις μεγάλες δυνατότητες του ελαιώνα. 

Η βελτίωση των υποδομών και η εύρεση πόρων είναι κρίσιμες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του ελαιώνα. Ένας τρόπος χρηματοδότησης θα μπορούσε να είναι η επιβολή ανταποδοτικού τέλους στα εισιτήρια των μουσείων του Δήμου Δελφών, ακολουθώντας το παράδειγμα άλλων ευρωπαϊκών περιοχών με πολιτιστική και περιβαλλοντική κληρονομιά. Ο Φορέας Διαχείρισης Παραδοσιακού Ελαιώνα Άμφισσας (ΦΔΠΕΑ), που δημιουργήθηκε πρόσφατα, μπορεί να διαχειριστεί αυτό το ταμείο και να προωθήσει δράσεις αποκατάστασης, προστασίας και βιώσιμης ανάπτυξης.

Ένα ακόμα σημαντικό ζήτημα είναι η επανένταξη εγκαταλελειμμένων ελαιοκτημάτων στην παραγωγή. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω μακροχρόνιας μίσθωσης των εκτάσεων σε ενδιαφερόμενους παραγωγούς μέσω ενός φορέα διαχείρισης – μέθοδος που εφαρμόζεται ήδη σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.  Η καλλιέργεια αυτών των ελαιοκτημάτων είναι επιβεβλημένη όχι μόνο για την αύξηση της παραγωγής, αλλά και για τη μείωση του κινδύνου πυρκαγιάς, καθώς η εγκατάλειψή τους μπορεί να συμβάλει στην εκδήλωση ή τη μετάδοσή της

Παράγοντες Ζήτησης και Προοπτικές Αγοράς

Η αυξανόμενη ζήτηση για βρώσιμες ελιές έχει οδηγήσει σε άνοδο των τιμών και ενίσχυση της παραγωγής, διεθνώς. Η ελιά Αμφίσσης χρειάζεται μια στρατηγική επανατοποθέτηση στην αγορά, ώστε να ανακτήσει το χαμένο μερίδιό της. Η τυποποίηση της ελιάς σε μικρές, επώνυμες συσκευασίες με σαφή αναφορά στη γεωγραφική της προέλευση (π.χ., «Ελιά Αμφίσσης» ή «Ελαιώνας Άμφισσας», «Δελφικό Τοπίο) μπορεί να προσδώσει προστιθέμενη αξία (mark up) στο προϊόν.

Τα οφέλη της τυποποίησης περιλαμβάνουν:

• Έλεγχο ποιότητας και διασφάλιση της αυθεντικότητας.
• Δυνατότητα διάθεσης σε σούπερ μάρκετ και εξαγωγές.
• Αύξηση της τιμής λόγω διαφοροποίησης από τα χύμα προϊόντα.
• Συμμόρφωση με τις διεθνείς προδιαγραφές εστίασης.

Υπάρχουν ήδη επιτυχημένα παραδείγματα επιχειρήσεων που έχουν προχωρήσει στην τυποποίηση της ελιάς στην περιοχή. Η εντατικοποίηση των προσπαθειών και η δημιουργία περισσότερων ομάδων παραγωγών μπορεί να ενισχύσει τη δυναμική της αγοράς. Επιπλέον, η σύσταση εταιρειών εμπορίας που θα αναθέτουν τη συσκευασία και τον ποιοτικό έλεγχο σε εξειδικευμένες εταιρείες (μέθοδος «φασόν») αποτελεί μια εναλλακτική λύση.

Η μεγάλη επισκεψιμότητα του αρχαιολογικού χώρου των Δελφών και η ανάπτυξη του τουρισμού προσφέρουν σημαντικές δυνατότητες προώθησης του προϊόντος. Η σύνδεση πολιτιστικού και αγροτικού τουρισμού παραμένει ανεκμετάλλευτη στην περιοχή, ενώ αποτελεί διεθνή τάση. Η γαστρονομία και τα τοπικά αγροτικά προϊόντα διαδραματίζουν ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στον σύγχρονο τουρισμό.

Τοπικοί επιχειρηματίες, όπως ιδιοκτήτες εστιατορίων και ξενοδοχείων, θα μπορούσαν να ενσωματώσουν τη βρώσιμη ελιά Αμφίσσης στο μενού τους, προσφέροντας ένα τοπικό, ποιοτικό προϊόν. Οι δημοτικές αρχές μπορούν να δημιουργήσουν ειδικούς χώρους προβολής και πώλησης τοπικών προϊόντων, ενισχύοντας την τοπική οικονομία.

Τέλος, η ίδρυση ενός Μουσείου και Κέντρου Ελιάς, πιο σύγχρονου από εκείνα που λειτουργούν στο Πήλιο και τη Σπάρτη, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως εκπαιδευτικός και επιχειρηματικός κόμβος (hub) για την επιτραπέζια ελιά, ενισχύοντας την έρευνα, την καινοτομία και την προώθηση του προϊόντος.

Πηγές

• Δημητρέλου, Η. (2025). “Μια προσέγγιση για την οικονομική σημασία του αρδευτικού έργου για τον Ελαιώνα της Άμφισσας.”
• Τζαβαλή, Η. (2016). “Γιατί λείπει η ελιά της Άμφισσας από τα ράφια;” Ημερίδα Συλλόγου Σαλωνιτών, 17/01/2016.

 *Ο Ηλίας Αργ. Τζαβαλής είναι Οικονομολόγος (PhD)