Η ψυχική υγεία ιδωμένη από έναν μη ειδικό

Της Μαρίνας-Σελήνης Κατσαϊτη*

Πριν από αρκετά χρόνια, ίσως δυο δεκαετίες, αντιλήφθηκα για πρώτη φορά σοβαρά την έννοια και τη σημασία της ψυχικής υγείας. Όταν σε ηλικία 26 χρονών, ούσα φοιτήτρια διδακτορικού προγράμματος σε πανεπιστήμιο της Αμερικής, μου χτύπησε την πόρτα η κατάθλιψη, στην αρχή δεν κατάλαβα τίποτα. Κατάλαβα δηλαδή ότι ήμουν σε απόγνωση, σε απελπισία, ότι δεν είχα κίνητρο να κάνω τίποτα, ότι δεν μπορούσα ούτε να σκεφθώ αλλά ούτε και να κάνω κάτι που θα μου έδινε χαρά.

Ξυπνούσα το πρωί και μέχρι το βράδυ που έπεφτα για ύπνο, έκλαιγα. Και ώρες ολόκληρες κουλουριασμένη στο κρεβάτι μου σκεπτόμουν με μανία τι θα μπορούσα να κάνω διαφορετικό από το να κάθομαι εκεί και να κλαίω και τίποτα δεν μπορούσα να σκεφτώ που θα μου έδινε έστω και στιγμιαία χαρά ή ανακούφιση. Στο δρόμο μου βρέθηκαν άνθρωποι, όπως ο θείος μου ο Γιώργος και η φίλη μου (πλέον), Σοφία Κούσουλα, που με συμβούλεψαν: «Πήγαινε να μιλήσεις σε κάποιον». 

Πήρα τα πόδια μου και πήγα μέχρι την κλινική του πανεπιστημίου. Και ζήτησα ραντεβού με ψυχολόγο. Συναντήθηκα και με ψυχίατρο. Η διάγνωση: κατάθλιψη. Ύπουλη και επικίνδυνη για όσους δεν γνωρίζουν. Ξεκίνησα ψυχοθεραπεία και φαρμακευτική αγωγή. Η κατάθλιψη πέρασε μετά από περίπου 1.5 χρόνο. Η ψυχοθεραπεία διήρκησε 3 χρόνια στην Αμερική, ατομική και ομαδική. Συνεχίστηκε στην Ελλάδα με αφορμή το διαζύγιο και ολοκληρώθηκε μετά από 8 χρόνια. Σύνολο 11! Αποφοίτησες, μου είπε η ψυχολόγος μου το Σεπτέμβριο του 2023. Σίγουρα η πιο σημαντική αποφοίτηση της ζωής μου. 

Τα σημαντικότερα προβλήματα που βασανίζουν τους περισσότερους ανθρώπους αποτελούν αντικείμενο της ψυχικής υγείας. Ακόμη και τα περισσότερα σωματικά προβλήματα προέρχονται από εκεί. Αρκεί κάποιος να διαβάσει λίγο Γκαμπόρ Ματέ «Όταν το σώμα λέει όχι», λίγο Τάνζι και Τσόπρα «Ο θεραπευτικός εαυτός», ή Μπρους Λίπτον «Η Βιολογία της Πεποίθησης». Η βιβλιογραφία είναι τεράστια και δεν θέλω να κουράσω. 

Δυστυχώς, τα θέματα ψυχικής υγείας, αποτελούν ακόμη και σήμερα, εν έτει 2025, ταμπού. Ειδικά στις μικρές κοινωνίες. Ενώ κανένας δεν διστάζει να πει ότι έχει αυχενικό, δεν θα ξεστομίσει ποτέ την πηγή αυτού του προβλήματος, που φυσικά ξεκινάει από το άγχος. Ενώ κανείς δεν διστάζει να ξεστομίσει ότι έχει θέματα με τον ύπνο, δεν θα μιλήσει ποτέ για τους λόγους για τους οποίους δεν κοιμάται. Προχθές ήμουν στους Δελφούς, για μια δουλειά, και φεύγοντας στο πάρκινγκ άκουσα άθελά μου μια κυρία να λέει στο τηλέφωνο ότι έχει να κοιμηθεί μήνες… Γνωρίζετε πόσο σοβαρό είναι αυτό για το νευρικό σύστημα; 

Τολμήστε να αναγνωρίσετε τα ζητήματα που τυχόν κουβαλάτε. Το πιθανότερο είναι ότι δεν «φταίτε» για αυτά. Μάλλον κάποιος ή κάποια σας τα έβαλε στην «σάκα» σας όταν ήσασταν παιδιά χωρίς να το γνωρίζετε. Και έμειναν εκεί και τα κουβαλάτε μια ζωή. Μιλήστε και γιατρέψτε τις πληγές και τα τραύματά σας, ώστε να μπορέσετε να ζήσετε καλύτερα και εσείς και οι γύρω σας. Και αν δεν έχετε κίνητρο να το κάνετε πια για εσάς, τότε κάντε μια γενναία πράξη και κάντε το δώρο στα παιδιά σας. 

Δεν φαντάζεστε πόσα από τα «θέματα» που κουβαλάμε, τα «πετάμε στα μούτρα» των παιδιών μας χωρίς καν να το αντιλαμβανόμαστε. Δεν φαντάζεστε, πόσες συμπεριφορές και πόσα τραύματα μεταφέρουμε αυτόματα και χωρίς καμία βούληση στα παιδιά μας, μεταφέροντας το πρόβλημα από γενιά σε γενιά, «εις τους αιώνες των αιώνων αμήν» που λέει και η φίλη μου η Φρόσω. Σπάστε το μοτίβο. Γίνετε εσείς ο κρίκος της αλυσίδας που θα σπάσει τη μεταφορά του προβλήματος στην επόμενη γενιά και θα απαλλάξει τα παιδιά μας από παλαιά μενίρ. 

Και τελευταίο και πιο σοβαρό. Έρχομαι συνεχώς αντιμέτωπη με παιδιά  ψυχικά τραυματισμένα. Παιδιά με διαφόρων ειδών διαταραχές: προσωπικότητας, διατροφικές κτλ. 

Παρατηρήστε από κοντά τη συμπεριφορά των  παιδιών σας. Προσέξτε τυχόν «περίεργες» και «ύποπτες» αλλαγές. Τάση αυτοκαταστροφής, τάση απομόνωσης, βίαιη συμπεριφορά, μεγάλες αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, τάση να κάνουν κακό στον εαυτό τους, ψυχοσωματικά συμπτώματα που παραπέμπουν στο ότι κάτι μέσα τους τα βασανίζει. Μιλήστε τους με κατανόηση και αγάπη. Προσπαθήστε να τα ακούσετε χωρίς απαραίτητα να θέλετε να τα διορθώσετε. Προσπαθήστε να εστιάσετε στην αιτία και όχι στο σύμπτωμα. Αν θεραπευτεί η αιτία, τότε το σύμπτωμα θα φύγει. Αν εστιάσετε στο σύμπτωμα, η αιτία θα εκτροχιαστεί. Μην καθυστερείτε. Σε αρκετές περιπτώσεις, τα ζητήματα μπορεί να καταλήξουν να είναι «ζωής ή θανάτου». Και δεν υπερβάλλω. 

*Η Μαρίνα-Σελήνη Κατσαΐτη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Οικονομικής Ανάλυσης, Πρόεδρος στο Τμήμα Περιφερειακής και Οικονομικής Ανάπτυξης Άμφισσας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών