Όταν η επιστήμη περισσεύει: γιατί οι καλύτεροι γιατροί δεν χωρούν στην Ελλάδα

Του Δημήτρη Νικ. Μώρη*

Η Ελλάδα διαθέτει πολυαιώνια ιατρική παράδοση και πολύ υψηλού επιπέδου επιστημονική διασπορά. Παρόλα αυτά, στον σύγχρονο εσωτερικό χώρο, ο ιατρός-επιστήμονας — αυτός που ενσωματώνει την κλινική πράξη με την πρωτοποριακή έρευνα — τείνει να εξαφανιστεί. Πρόκειται για μια βαθιά ανησυχητική εξέλιξη για τη χώρα, με συνέπειες στην ποιότητα της περίθαλψης, την καινοτομία και το επιστημονικό κύρος.

Κατά τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί πρωτοβουλίες όπως το Rebrain Greece, που αποσκοπεί να προσελκύσει επιστήμονες του εξωτερικού, κυρίως από χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες. Η πρωτοβουλία αυτή αξίζει να πιστωθεί στην κυβέρνηση ως μια προσπάθεια να αντιστραφεί η χρόνια αιμορραγία ταλέντου. Έχει μάλιστα προσελκύσει ενδιαφέρον και έχει θέσει το ζήτημα σε δημόσιο διάλογο. Ωστόσο, αν θα αποφέρει ουσιαστικά αποτελέσματα παραμένει ανοιχτό ερώτημα, διότι δεν αντιμετωπίζει τα βαθύτερα δομικά προβλήματα του ελληνικού συστήματος.

Η ανάκληση επιστημόνων από το εξωτερικό δεν είναι μόνο θέμα οικονομικών παροχών. Για πολλούς Έλληνες ιατρούς που διαπρέπουν στις ΗΠΑ, τη Βρετανία ή άλλες χώρες, η απάντηση στο ερώτημα «γιατί να επιστρέψω;» προϋποθέτει ένα υποστηρικτικό περιβάλλον: προστατευμένο χρόνο για έρευνα, διαφανείς διαδικασίες εξέλιξης, πρόσβαση σε υποδομές και καθαρό πλαίσιο αξιολόγησης. Αυτά είναι στοιχεία που λείπουν σχεδόν ολοσχερώς από τις περισσότερες ελληνικές κλινικές και ακαδημαϊκές δομές.

Επιπλέον, μια ακόμη καινοφανής αντίφαση αποκαλύπτεται στο ίδιο το ακαδημαϊκό περιβάλλον. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου επιστήμονες που έχουν εργαστεί και διακριθεί σε κορυφαίες ακαδημαϊκές κοινότητες αντιμετωπίστηκαν με σκεπτικισμό ή ακόμη και εχθρότητα από μερίδα ελληνικών πανεπιστημίων. Οι επιστήμονες με εμπειρία από τα ερευνητικά και κλινικά περιβάλλοντα του εξωτερικού, όπου η διαβιοτική συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και νοσοκομείων είναι δομική, συχνά φέρνουν προτάσεις και πρακτικές που συγκρούονται με υφιστάμενες νοοτροπίες «καθεστωτικής» ιατρικής και μεθόδους που βασίζονται σε ιεραρχίες αντί για αξιοκρατία.

Η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην πρωτοβουλία Rebrain Greece είναι επίσης κρίσιμη, αλλά όχι πανάκεια. Παρότι υπάρχουν φωνές που θέλουν τις ιδιωτικές κλινικές και εταιρείες τεχνολογίας να πρωτοστατούν στην αναζωογόνηση της ακαδημαϊκής ιατρικής, παραμένει αμφίβολο αν ο ιδιωτικός τομέας είναι έτοιμος να διαταράξει το εσωτερικό του παραδοσιακό καθεστώς και να επενδύσει πραγματικά μακροπρόθεσμα στην ακαδημαϊκή ιατρική. Χωρίς σαφές όραμα και δέσμευση, η συμμετοχή αυτή μπορεί να μείνει επιφανειακή.

Το βασικό συμπέρασμα της κατάστασης είναι απλό: η Ελλάδα δεν χρειάζεται μόνο να φέρει πίσω ταλέντα — χρειάζεται να δημιουργήσει τις κατάλληλες δομές ώστε αυτά τα ταλέντα να ανθίσουν. Αυτό προϋποθέτει αλλαγές στον τρόπο που οργανώνονται τα πανεπιστήμια και τα νοσοκομεία, τα κριτήρια προαγωγής, την πρόσβαση σε χρηματοδότηση και στην καθιέρωση ενός εθνικού στρατηγικού σχεδίου για την ακαδημαϊκή ιατρική.

Η συζήτηση που ξεκίνησε με το Rebrain Greece είναι θετική και πρέπει να συνεχιστεί και να εμβαθυνθεί. Ωστόσο, αν θέλουμε να δούμε απτά αποτελέσματα, πρέπει να αντιληφθούμε ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε δεν είναι επιφανειακά. Είναι συστημικά. Και η αντιμετώπισή τους απαιτεί κάτι πολύ περισσότερο από επιδοτήσεις και ευχολόγια: απαιτεί εθνικό όραμα και πολιτική βούληση για την αναγέννηση του ιατρού-επιστήμονα στην Ελλάδα.

*Ο Δημήτριος Νικολάου Μώρης είναι ιατρός-χειρουργός και ερευνητής (κορυφαίο 1-2% παγκοσμίως), με εκπαίδευση και σταδιοδρομία σε κορυφαία πανεπιστημιακά ιδρύματα των Ηνωμένων Πολιτειών. Είναι χειρουργός μεταμοσχεύσεων πολλαπλών οργάνων και Ήπατος–Χοληφόρων-Παγκρέατος στο Πανεπιστήμιο του Georgetown kai επισκέπτης καθηγητής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Διαθέτει εκτεταμένο ερευνητικό έργο στη μεταφραστική και κλινική έρευνα, με περισσοτερες από 550 διεθνείς δημοσιεύσεις και ενεργή συμμετοχή σε διεθνείς επιστημονικούς οργανισμούς. Παράλληλα, αρθρογραφεί και παρεμβαίνει δημόσια υπέρ της ανανέωσης της ακαδημαϊκής ιατρικής στην Ελλάδα, της αξιοκρατίας και της δημιουργίας βιώσιμων δομών για τους ιατρούς-επιστήμονες.