Συστημική Θεραπεία: Φροντίζοντας την οικογένεια

Αννέτα Γεωργακοπούλου, 

Ψυχολόγος στις Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης Δομής Φωκίδας

“Ο άνθρωπος δεν είναι το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι το πρόβλημα και ο άνθρωπος είναι ο άνθρωπος”…M. White

Συχνά οι άνθρωποι τείνουμε να ταυτίζουμε τους εαυτούς μας με τα προβλήματά μας και να μιλάμε για αυτά σα να είναι το μόνο στοιχείο που μας χαρακτηρίζει. Αυτό βέβαια δεν επιτρέπει να εντοπίσουμε τις “μοναδικές εκβάσεις”, τις εξαιρέσεις δηλαδή στη ζωή μας, όπου το πρόβλημα δεν είναι μέρος του εαυτού μας. Άλλωστε, αυτό που είμαστε είναι ακριβώς εκείνο που εμείς οι ίδιοι διηγούμαστε για τον εαυτό μας και οι ιστορίες που οι άλλοι διηγούνται για εμάς. Ακριβώς εκεί βρίσκεται και το κλειδί της θεραπείας! Θεραπεία σημαίνει φροντίδα… Σημαίνει ανασυγγραφή της προσωπικής μας ιστορίας, του προσωπικού αφηγήματος της ζωής μας.

Σ΄ αυτό το αφήγημα σπουδαίο ρόλο έχει η οικογένεια και οι σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα σε αυτή. Η οικογένεια από μόνη της αποτελεί ένα σύστημα, πολύπλοκο και μοναδικό, αυτόνομο μέσα στη κοινωνία που όμως αλληλεπιδρά συνεχώς με αυτή. Κάθε σύστημα, κάθε οικογένεια διαμορφώνει το μοναδικό της χάρτη, τα δικά της μοτίβα επικοινωνίας και σχέσεων, απονέμει ρόλους στα μέλη της και διαμορφώνει τους δικούς της “μύθους”. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο λειτουργίας της οικογένειας, λοιπόν, δημιουργούνται δυναμικές, που καθορίζουν τις σχέσεις και συμπεριφορές των μελών της. Ένα πρόβλημα, ένα σύμπτωμα σε κάποιο μέλος αποτελεί μία αναδυόμενη ιδιότητα των δυσλειτουργικών σχέσεων και συνήθως αυτό το άτομο συνιστά τον “υποδεικνυόμενο ασθενή” . Αυτός/ή είναι που φέρει το πρόβλημα και τα υπόλοιπα μέλη είναι εκείνα που προσπαθούν να το επιλύσουν! Κι  εκεί ακριβώς πρέπει να σταθούμε… Η προβληματικότητα που αναδύεται σε κάποιο μέλος της οικογένειας οφείλεται στην δυσλειτουργία του συστήματος, του συνόλου της οικογένειας και όχι στο άτομο αυτό καθαυτό. 

Πιο συγκεκριμένα, ένα σύμπτωμα αποτελεί ένα σημάδι, ένα προειδοποιητικό στοιχείο, μέσα από το οποίο ο θεραπευτής λαμβάνει πληροφορίες για τη δυναμική της οικογένειας και του ευρύτερου συστήματος. Το κάθε σύμπτωμα, δηλαδή, θα λέγαμε πως μεταφέρει κάποιο μήνυμα, επικοινωνώντας με αυτό τον τρόπο πως κάτι είναι δυσλειτουργικό για τα ίδια τα μέλη της οικογένειας και τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση. Για παράδειγμα, συχνά παρατηρούμε στη θεραπεία οικογένειας πως μία δυσκολία που εμφανίζει το παιδί, ουσιαστικά αντανακλά ένα πρόβλημα που δεν είναι αποκλειστικά “δικό” του, αλλά προκύπτει π.χ. από την κακή σχέση γονέων, από κοινωνικοοικονομικά προβλήματα του συστήματος, από ενοχές ή την  ίδια τη δομή της οικογένειας (ιεραρχία, οργάνωση, ρόλοι, όρια κ.α.).

Κατά τη θεραπευτική διαδικασία, επομένως, κάθε μέλος του οικογενειακού συστήματος αποτελεί μία μοναδική ολότητα που κατέχει ξεχωριστή θέση, δέχεται και ασκεί επιρροή από και προς τα άλλα μέλη. Βασικό συστατικό είναι η μεταξύ τους επικοινωνία, η οποία επιδρά στις σχέσεις τους. Ο ρόλος του κάθε θεραπευτή στην οικογενειακή  θεραπεία  στοχεύει  στην αποκατάσταση της μεταξύ τους επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης και κατ’ επέκταση την υιοθέτηση πιο λειτουργικών τρόπων επικοινωνίας και συνδιαλλαγής.

Σ’ αυτό το πλαίσιο ο θεραπευτής δεν μπορεί να παραμείνει αμέτοχος, όντας μόνο παρατηρητής από τη θέση του “ειδικού”. Αντιθέτως, η σχέση θεραπευτή -θεραπευόμενου συνιστά ένα νέο σύστημα με τη δική του δυναμική. Ο ίδιος ο θεραπευτής, δηλαδή, γίνεται μέρος του οικογενειακού συστήματος που αλληλεπιδρά με κάθε μέλος ξεχωριστά και με όλους ταυτόχρονα. Κατά τον ίδιο τρόπο, οποιαδήποτε οντότητα αποτελεί μέρος ενός συστήματος με το οποίο συναλλάσσεται, επικοινωνεί και εξελίσσεται. Για παράδειγμα, το άτομο είναι μέρος της οικογένειας, η οικογένεια μέρος της κοινωνίας, η κοινωνία μέρος του πολιτισμού κοκ. Η οικογένεια, δηλαδή, αποτελεί έναν μικρόκοσμο, ένα σύστημα μέσα σε άλλα συστήματα. Επομένως, η θεραπεία σε οποιοδήποτε μέλος της δεν μπορεί να είναι αναπόσπαστη από το ευρύτερο σύστημα.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω θα λέγαμε πως και η ΕΚΨ Π. Σακελλαρόπουλος προσεγγίζει τον άνθρωπο με έναν τέτοιον τρόπο, ολιστικά και πολύπλευρα και η πρόληψη/θεραπεία πραγματοποιείται πολυεπίπεδα. Ο άνθρωπος αντιμετωπίζεται ως ύπαρξη με την ατομικότητα του, μέσα στην οικογένεια, μέσα στην κοινωνία και το ευρύτερο περιβάλλον που διαβιεί. Γι’ αυτό το λόγο, η αγωγή κοινότητας και η ψυχοεκπαίδευση στα μέλη της οικογένειας και του ευρύτερου συστήματος  αποτελούν κάποια από τα βασικά εργαλεία και μεθόδους που αξιοποιούνται.  Η ολιστική αυτή προσέγγιση είναι αυτή που φέρει το επιθυμητό θεραπευτικό αποτέλεσμα και στοχεύει παράλληλα στην πρόληψη και την αποφυγή εκδήλωσης μιας κρίσης.